Африка-
Жердің, Евразияданкейінгікөлеміжағынанекіншіүлкенматеригі.
Оғанқарастыаралдардықосаесептегендегіауданы-30,3 млн. км2,
аралдарсыз-29,2 млн. км2. Африка
материгі Евразиямен тығыз байланысты: оларды тек Қызыл және Жерорта тенізі
бөліп тұр. Африка мен Евразия шығыс жарты шардың біртұтас құрлық массивін
құрайды, бұларды басқа материктерден мұхиттардың, орасан зор кеңістіктepi бөліп
тастаған. Материктің
шеткі нүктелері солтүстікте - Эль-Абьяд мүйісі (37˚20' с.е.), оңтүстікте -
Игольный мүйісі (34˚52'с.е.). Африкасолтүстіктеноңтүстікке8 мыңкмсозылыпжатыр.
Материктінeңжалпaқбөлігіэкватордансолтүстікте10˚ пен16˚ аралығындажатыр,
мұндаАфрика17˚33 б. б. бастап(Альмадимүйісі), 51˚24 ш. б. (Хафунмүйісі)
дейінсозылып, ені7500 км-гежетеді. Африка
жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың ішіндегі ең үлкені -
Мадагаскар. Үнді мұхитында одан басқаСокотра, Занзибар, Пемба, Мафия, Комор,
Маскарен аралдары бар. Олар түгелдейдерлік материктен пайда болған
жәнематериккетаяу жатыр. Атлант мұхитында
материктік және вулкандық аралдар бар. Олар: Мадейра, Канар, Жасыл Мүйіс,
Масиас-Нгема-Бииого, Принсипи, Сан- Томе, Аннобон. Орографиясы
жағынан әр түрлі және тым бөлшектенген Евразияғаа қарағанда Африканың жері
керісінше бет кұрылысы біркелкі және пішінінің карапайым болуымен ерекшеленеді.
Оның рельефінде биіктігі 200 метрден 1000 метрге дейін баратын жазықтар мен
тау үстірттері басым. Жерінің 10 процентке жуығы ойпатты, ал 20 проценттен
біраз астамы таулы болып келеді. Материктің шеткі бөлігі, әдеттегідей, ішкі
аудандармен салыстырғанда көтеріңкі келеді. Олардың орташа биіктігі 750 метр
кұрайды. Африканың
экватордың екі қапталындағы нсгізінен тропиктік-экваторлық кеңістік
алабындағы орны жоғары температураның басым болуына себепші болса, ішкі
бөліктерінің онша тілімденбеуі әрі тұйықтығы Африкаға тән континенттілік
туғызады. Тегіс рельеeфтiң басым болуы және географпялықорны зоналықтыңайқын
көрінуіне жағдай жасайды. Табиғат жағдайлары біршама біртектес болып келетін
ендікті бойлайсозылып жатқан жалпақ өңірлер экватордансолтүстікке
және онтүстікке қарайбірін-бірі заңдытүрде алмастырады. Зоналық құрылым,
әсіресе, материктіңбарынша сом және рельефі бірсыдырғы солтүстікбөлігіндеайқын
көрінеді. Экватордағы белгі Біздің
эрамыздан көптеген ғасырлар бұрын материктің жағалауы мен ішкі аудандарында
Азия мен Солтүстік Африканың халықтары: финикиялықтар, египеттіктер,
карфагендіктер болып тұрған. ЕртеортағасырдаШығысжәнеСолтүстікАфрикағаАрабиятүбегіненарабтарөткен. XV
ғасырдапортугалдықтарИндияғаапаратынжоліздеубарысындаАфриканыңжағалауынзерттеген.
Бұл,
құлсйудасыныңжәнеафрикаелдеріневропалықтардыңбасыпалуынынңбастапқыкезеңіболатын.
XVIIІғасырдыңаяғыменХІХғасырдыңбаскезіндеАнглияменФранцияматериктіңішкіжағындағыбірнешеотарлардыжаулапалды.
Бұлжаулауларкезіндеашылыстармензерттеулерқатаржүргізілді. 1788
жылыағылшындар«Африканыңішкібөліктерінашуғажәрдемететінассоциация» құрды. ХІХғасырдағызерттеулердің
айтарлықтайнәтижесі- АфриканыңeңіріөзендеріНигер, Ніл,
КонгожәнеЗамбезибассейндерініңзерттелуінебайланыстынегізгігсографиялықпроблемалардышешуболды.
ОрталықжәнеОңтүстікАфриканызерттепбілугеағылшынғалымымыД.
Ливингстонүлкенүлесқосты. Ол отыз жыл бойы (1843 -1873) Атлант мұхитынан Үнді
мұхитына дейінгі және Кейптауннан экваторға дейінгі ұлан-байтақ кеңістікті
зерттеді. ХІХ ғасырдың
екінші жартысында Ніл мен Конго суайрығы облысын зерттеу жұмыстарын орыс ғйлымы
В. В. ІОнкер жүргізді. ХІХ ғасырдың
бірінші жартысында түгел континенттің тұтастай және оның жекелей
бөлшектері немесе елдері геогрйфиясы ірі жинақталған жұмыстар жасалды. Африканы
зерттеудегі ірі бетбұрыс 1960 жылы басталды, өйткені ол кезде бұрынғы
отарлардың орнына жаңа, жас тәуслсіз мeмлекеттер пайда бола бастады.
Олардың үкіметтері социалистік елдердің, бірінші кезекте
СоветтерОдағыныңкөмегімен асабай табиғиресурстарды: қазба байлықтарды,
гидроэнергетикалықресypстарды, жер асты су көздерініңқорыжәнет.6. іздестіруге
және пайдалануға байланысты жұмыстар жүргізуде. Сoныменқатар Африканың әр
түрлі аудандарында 6ілімніңсаналуансаласы үшін үлкен теориялықмаңызы бap
зерттеу жұмыстарын жүргізуде. Олар: ШығысАфриканыңрифтік
зоналарыоблыстарынкомплексті зсрттеу, антропогеннің палеографиясын, оньщ
ішінде адамныңпайда болғанға дейінгі жағдаятын зсрттеу тағыс. с. Біздіңелімізде
Африка жөнінде ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттер мен
картографиялықматериалдаржарықкөріп тұрады.
Ары қарай көргіңіз келсе, жуктеп {СКАЧАТЬ УДАЛЕННО} алыңыз.