Қаржыны басқару

Қаржыны басқару - бұл көзделген нәтижеге жету үшін басқарылатын объектіге мақсатты түрде қолданылатын әдістер мен тәсілдердін жиынтығы.

Қаржыны басқаруды ерекше әдістер мен тәсілдер, сондай-ақ оны ынталандыру және санкциялар көмегімен арнайы аппарат жүзеге асырады.

Қаржыны басқарудың объектісі ретінде қаржылык катынас, басқару субъектісі ретінде басқаруды жүзеге  асыратын үйымдық  құрылымдар  танылады.   Қаржы  қатынастарыныңсынықтамасына сөйкес саласы бойынша екі  объектіні жіктеушісі болады; шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы және  мемлекет қаржысы.  Сәйкесінше  олардың басқару объектілеріне мыналар жатады: қаржы қызметі (шаруашылық жүргізуші субъектілердін бөлімдері), қаржы және салык, органдары.    Қаржыны басқаруды жүзеге асыратын бұл ұйымдардың жиынтығын қаржы аппараты деп атайды. Қаржыны басқарудың қағидалары:

- басқарудағы демократизм;

- қаржы мәселелеріне саяси көзқарас;

- басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістерді оңтайлы үйлестіру;

- басқарудың ғылымилығы;

- орталық,  салалык және аумақтық басқарудын үйлесімділігі;

- басқарудағы жауапкершілік;

шаруашылық шешімдердін сабақтастығы.

Қаржыны басқару стратегиялық, яғни қаржыны жалпы басқару және оперативтік басқару болып ажыратылады. Стратегиялық басқару қаржы ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды және басқаны іске асыруға арналған қаржы ресурстарының ауқымын белгілеуде көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекеттік биліктің және басқарудың жоғарғы органдары — Президент аппараты, Парламент, Үкімет, Қаржы Министрлігі жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Прези­дент аппараты арқылы қаржыны басқаруға үлкен өкілдік берілген. Президент стратегиялық жоспарларды, республикалық бюджеттіжәне оның орындалуы туралы есепті әзірлеу тәртібін белгілейді, мемлекеттік бағдарламалар мен стратегиялық жоспарларды бекітеді. Президент Үкімет актілерінің іс-қимылын бүзады (алып тастай-ды) не түгелдей немесе ішінара тоқтатады. Ол Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрағасын және екі мүшесін қызметке тағайындайды, бұл органдардың жұмысы туралы ақпаратты тындайды.

Қаржыны жалпы басқару Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жузеге асыратын елдің ең жоғарғы өкілді орга­ны — Парламентке жүктелген. Палаталардың бірлескен отырысындаПарламент республикалық бюджетті және Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді, бюджетке өзгертеулер мен толықтырулар енгізеді, салықтар мен алымдарды белглейді және оларды алып тастайды, мемлекеттік қағаздар мен республиканың экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді.

Парламенттің құзырында қаржы проблемаларын шешу заңнамалық актілерді — Қазақстан Республикасының зандары мен Пар­ламент қаулыларын талқылауға және кейін дауыс беруге енгізужөніндегі заңнамалық бастама құқында жүзеге асырылады. Пар­ламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін зандар шығарады, негізгі қағидаттар мен нормаларды белгілейді, олар: салық салуға, алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге, республикалық бюджетке, білім беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтік қамсыздандыруға, елдің қорғанысы мен қауіпсіздігінқамтамасыз етуге, мемлекеттік органдар мен жергілікті басқару органдарын үйымдастыру мен олардың қызметіне, айналадағы ортаны қорғауға, меншік режіміне және өзге де мүліктік құқыктарға қатысты.

Парламенттің жұмыс органдары тұрақты негізде жұмыс істейтін сенат пен мәжілістің тұрақты комитеттері — экономика, қаржы, бюджет комитеттері болып табылады. Комитеттерде заңнамалықактілер оларды Парламенттің палаталарында дауысқа салуға еңгізгенге дейін анықталады.

Қазақстан Республикасының Үкіметі — Министрлер Кабинеті Республика Президенті белгілейтін тәртіппен республикалық бюджетті әзірлеу мен өзгертуге қатысады. Парламентке республикалық бюджетті және оның аткарылуы туралы есепті үсынады, бюджеттің атқарылуыш қамтамасыз етеді.

Жалпы қаржыны басқарудағы Үкіметтің құзыры оның атқарушы биліктің органы ретіндегі мәртебесімен анықталады және мыналарды қамтиды:

- әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын, оны жүзеге асырудың стратегиялық және тактикалық шараларын әзірлеу;

- мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық бағдарламаларды, индикативтік жоспарларды әзірлеу;

- республикалық бюджетті әзірлеу және оны атқару;

- елдің қаржы жүйесін нығайту жөніндегі шараларды әзірлеу және жүзеге асыру, мемлекеттің қаржы, валюта және материал ресурстарын жасап, пайдаланған кезде заңдылықтың сақталуынабақылауды қамтамасыз ету;

- құрылымдық және инвестициялық саясатты жүзеге асыру;

- мемлекеттік меншікті баскаруды үйымдастыру;

- аймактардың әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін шешу;

- сыртқы экономикалык саясатты жүзеге асыру, басқа мемлекеттермен, ынтымақтастық пен халыкаралық қаржы ұйымдарымен өзара іс-қимыл жөніндегі шараларды әзірлеу;

- елдің Конституциясымен айқындалған мәртебеге сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.