Пятница, 29.03.2024, 11:54
Приветствую Вас Гость | RSS

Рефераты на казахском

Меню сайта
Наш опрос
Бұл сайт сізге ұнады ма?
Всего ответов: 490
Статистика

Онлайн всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0

Каталог файлов

Главная » Файлы » Биология

Гиподинамия
21.09.2012, 10:45
Жоспар
Кіріспе
1. Гиподинамия туралы түсінік
2. Гиподинамияның пайда болу себептері
3. Қазiргi әлемдегi гиподинамияның  өсуi
4. Қозғалыс төмендеуінің  салдары
5. Гиподинамияның алдын алу шаралары
    Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Денсаулық — тек қана әрбір адамның ғана емес, бүкіл қоғамның маңызды құрылымы.   Біз жақын және қымбат адамдарды кездестіргенде, олармен қоштасқанда мықты денсаулықты тілейміз, себебі бұл толық қымды әрі бақытты өмірдің кепілі. Денсаулық бізге құрған жоспарларды орындауға, өмірдің басты амалдарын орындауға, қиындықтарды өткеруге, ал қажет болса  тым көп жұмыс орындауда көмектеседі. Орынды сақталынатын және адамның өзі шынықтыратын денсаулық оған ұзақ және қозғалыста болатын өмірді қамтамасыз етеді.

Адамдардың көбі гигиеналық ережелерді сақтап және салауатты өмір салтын жүргізсе, 100 жастан аса өмір сүруге мүмкіндігі бар дейтін тұжырымдама ғылыми  мәліметтерде бар. Өкінішке орай, адамдардың көбі ғылыммен негізделген өмір сүру нормаларын сақтамайды. Соңғы жылдарда жұмыстағы және  үйдегі еңбек ету мөлшері, сондай-ақ тағы басқа себептерге байданысты адамдарда күн режимінің жетіспеушілігі, қозғалыстың аздығы ағзаға өзгерістер енгізетін гиподинамияның пайда болуына әкеліп соқтырады. Адамдарға тек қана өзінің табиғи қозғалу белсенділігіне ғана шек қою емес, сонымен қоса  ұзақ отырған кезде отырған кезде ыңғайсыз статикалық қалыптарды қолдануы керек. Аз жылжымалы жағдай организмның көп жүйелерiнiң жұмыс жасауында, жүрек-қолқа әсiресе және тыныс жолдарында байқалады. Ұзақ отыру кезінде тыныс алу тереңдігі азырақ болуынан зат алмасу төмендейді, аяқта және қолдық шеткі бөліктерінде қанның тоқтап қалулары байқалады, ал ол барлық организімнің және мидың жұмыс істеу қабілетіннің төмендеуіне, яғни ықыластықтың төмендеуі, жад бәсеңсидi, қимыл-қозғалыс үйлесiмдiлiктi бұзады, ойлағыштық операциялардың уақытының үлкеюiне әкеледі. Соның салдарынан жеткiлiксiз белсендiлiк оттектiң дефицитi пайда болады. Гиподинамия әсері суық тию және инфекциялық аурылардың әсерінен организімнің кері жауап қайтара алмайтын имутетінің әлсіреуін, жаттықпаған жүрек пен келесіде  жүйенiң жүрек-қолқасының жеткiлiксiздiгiнiң дамытуларын  калыптастырады. Гиподинамия күндiзгi рационда көмiрсутектер және майлардың үлкен молдығы бар шамадан тыс қоректенуiнiң фонындағы семiруге әкеледі.

Мимен ұзақ уақыт және  көп ойлайтын адамдардың арасында теріс үрдістерді жоюдың жалғыз ғана мүмкіндігі —  активті демалыс және ұйымдастырылған физикалық қозғалыс. Дене шынықтыру және спортпен   жүйелі түрде  айналысқан кезде адамның организімінде   мүшелерін мен ағза жүйелерінде үздіксіз  дамуы болады. Осыдан басты байқайтынымыз  дене шынықтыру  денсаулықты жақсартудың басты кепілі.  Денені шынықтыру оң эмоцияларды береді, сергіктік байқалады, жақсы көңіл күй пайда болады. Сондықтан спортпен айналысатын адамның дене шынықтырудың маңыздылығын түсінуі анық, себебі ол денсаулық кепілі.

 
1. Гиподинамия туралы түсінік.

Адам организімінің дұрыс өмір сүруін қамтамасыз ету үшін қаңқалы бұлшық еттердiң белсендiлiгi    болуы қажет. Бұлшық еттiк аппараттың жұмысы мидың дамытуы және центр аралық және сенсораралық өзара байланыстарының анықтауына мүмкiндiк туғызады. Қозғағыш мүмкіндік энергия өнiмi және бiлiмдi жоғарылатады жылу, тыныс, организмның тағы басқа жүйелерiн жүрек-қолқа жұмыс жасауды жақсартады. Қозғалыстардың жеткiлiксiздiгi барлық жүйелер нормалы жұмысты бұзады ерекше күйлер пайда болады, ол — гипокинезия және  гиподинамия (қимыл аздығы).

Гипокинезия — жұмыс істеу  сипатының салдарынан ерікті қозғалыстың көлемінің азаюы; аз қозғалу, жеткiлiксiз қимыл белсендiлiгi.

        Ең жақын болатын түсінік — гиподинамия. Ол қозғалысты жүзеге асырғанда бұлшық еттiк күштердi төмендеу, бірақ бұлшық еттiк аппаратқа өте аз жүктемелерiнде. Қаңқалы бұлшық еттердiң екi жағдайларыда жеткiлiксiз мүлде жүктелген. Қозғалыста  үлкен биологиялық қажеттiктiң дефицитi пайда болаады. Соның салдары ретінде  организмның функционалдық күй және жұмысқа қабiлеттiлiгi кенет төмендетедi.

Гиподинамия  (қозғалыстың төмендеуі,  грек тілінен  күш жетіспеушілігі) — организм функцияларының бұзылуы (тiрек-қимыл аппараты, қан айналулар, тыныс, ас қорыту) қимыл белсендiлiгiнiң шектеуiнде, төмендету бұлшық еттердiң қысқартуының күштерi. Қимыл аздығының көп таралғандығы урбанизациямен өседi, автоматтандыру және коммуникацияның құралдарының рөлi еңбектiң механикаландыруы, үлкеюмен байланысты.

Қимыл аздығы дене еңбегiнен адамның босауы, ол әсерi болып табылады кейде  өркениеттiң ауруларын  деп атайды. Жүйеге жүрек-қолқаға қимыл аздығы әсiресе ықпал етедi - жүректiң қысқартуларын күштi әлсiрейдi, еңбек ете алушылықты азаяды, қан тамырлардың тонусы төмендейдi. Негативтi ықпал және зат алмасу және энергияда, кездемелердiң қан жабдықтауы азаяды екен. Нәрлi заттармен және оттекпен жабдықтау - қанның майлануы нәтижеде әзер ыдырауы «майланған» және «жалқау» қан тамырлары бойынша ағатын болып қалыптасады. Қимыл аздықтары салдармен семiру және атеросклероз бола алады.

Кейбiр  жануарлар қозғалыстардың  жоқтықтарын  өте  ауыр көтередi. Мысалы акенезия жағдайында  егеуқұйрықтарды 1 ай мерзімінде ұстаса, олардың 60% тірі қалады, ал гиподинамия жағдайында – 80%. Тар жерде және аз қозғалыста болған  балапандарды бостандыққа шығарғанда аула бойымен  сәл ғана жүгіріп өту кезінде өлген.

Адамды қимыл белсендiлiгiнiң төмендетуi ауыр көтеріледі.

Теңiзшi-сүгуiрлердi тексеру жүзудiң 4 айларынан кейiн 40-50% дененiң бұлшық еттерi және шектiлiктердiң күшi болудың 1,5 айдан  кейiн теңiзде   20-40% бастапқыдан  азаятынын  көрсеттi. Тағы  басқа бұзушылықтар байқалды.

 

2. Гиподинамияның пайда болу себептері.

Адамдар уақыты қажеттi дене күш жүктемелерi болмағандықтан көбiне -көп отыруға арналған немесе жатқан қалыбында өткiзедi. Көбiнде барлық жүктеме бiздiң автокөлiкмен шығып үйге  кiру жолмен шектеледi. Бұлшық еттер жұмыссыз әлсiзденiп бiртiндеп семедi. Күш және шыдамдылықтарды азаяды, жүйке - рефлекторлық байланыстарды (вегето - тамыр дистониялары дамиды, фасциалдық, жабығу) жүйке жүйесiнiң қызметiнiң бұзылуына әкеліп соқтырады. Қимыл аздықтары артынан уақыт өткенде тiрек-қимыл аппарат өзгерiс жақтан өсiп келе жатады: сүйек массасы азаю жылдам үдейтiн(сүйек ұлпасының селдiреуi дамиды), шеткi буындар (буынның қабынбай зақымдануы) және (омыртқаның функциясын остеохондроз ) азап шегедi. Ұзақ  гиподинамия (жүректiң ишемия ауруы, тамыр гипертониясы) ауруларға жүрек-қолқаға алып келедi, тыныс алудыі  (өкпенің  созылмалы обструктивтiсi ауру )  және (iшектердiң функцияны бұзылысы) ас қорытудың бұзылу.

Қимыл аздығы эндокрин бұзушылықтарының тізбегі салдарынан (семiру, төзiмдiлiк және атеросклероздың белгiсiнің үлкею) метаболиялық синдроммен айқындалады. Мына барлық өзгерiстер ақыр соңында өмiрдiң ұзақтықтың кiшiрейтулерiне  алып келедi. Ерте кезеңде  гиподинамияны  айқындалу үшiн, мерзiмдi лабораториялық және аспапты тексеруден өту керек.

Гиподинамияның пайда болу себептері:

 -  Кәсiби ерекшелiктерге байланысты бұлшық ет жұмысын шектеу;

 -  Рационалды  емес күн тәртiбi;

 - Ұзақ уақыт бойы организмнің дұрыс функционалдық жұмысын орындамауына байланысты (жарақат, ауру) төсек режимі.

Негізгі  белгілері (симптом):

 - Әлсіреу;

 -  Жүрек соғысының және пульстің тез соғуы;

 -  Қан қысымының жоғары болуы;

  - Қажығыштығу, тiптi ептеген жүктемелерде;

 - Эмоционалдық тұрақсыздық, күйгелектік.

Ағзаға әсері:

 - Тонустың және бұлшық еттердiң күш беретiн көрсеткiшiнiң төмендетуi;

 - Сүйек ұлпасынның құрамында және минералды зат алмасуды  кальцидiң мөлшер деңгейінiң төмендеуi;

 - Май iркiлген кейiнге қалдыруларын жоғарылату және артық салмақтың пайда болуы;

 - Капилляр жүйесiнiң жұмысын бұзады, яғни жұмыс iстейтiн капиллярларды саны, күре тамыр және тамыр бөлiмшелерi қысқарады.

Организм ұзақ уақытта қимыл аздығының күйiнде болған сайын оның  әр түрлi жүйелерi көбiрек бейнет тартады. Жүйке - рефлекторлық байланыстардың бұзушылықтары артынан ұйқысыздықтар , жабығу пайда болады.

3.  Қазiргi әлемдегi гиподинамияның  өсуi

Ғылыми техникалық прогресс адамзаттың өмір сүру жағдайына көптеген   өзгерістер мен жаңалықтар ала келді. Физикалық еңбек бірте-бірте ой және эмоциялық  жүктемелермен ауыстырылды. Ғылыми-техникалық прогресс біздің өмірімізге осы пайдалылығымен  бірге өзінің теріс жақтарын да ала  келді десек  қателеспейміз, яғни: гипокинезия (грек сөзінен kinesis – қозғалыс, hypo- азаю,) және жүйке-психикалық күйзелістер, адамның дене салмағының артуы, сонымен бірге зиянды әдеттер – темекі шегу мен алкогольдік ішімдіктерді қолдану және т.б.  Бұл жағдайлар  әр түрлі аурулардың  пайда болу мүмкіндіктерін туғызатын  қауіпті факторлар болып есептеледі. Міне, осындай адамзат табиғатына жат зиянды әрекеттердің әсерінен адам ағзасында бүліністер пайда болып, денсаулықтың бұзылуына, яғни аурудың пайда болуына алып келеді. Қазіргі заманда осы  негізгі қауіпті факторларды жоюдың тиімді  тәсілі ретінде адамдардың күнделікті  өмір сүру салтына  дене тәрбиесі жаттығуларын  кірістірудің маңызы өте зор. Адам денесінің 40%-ын бұлшықет құрайтыны белгілі. Осы бұлшықеттердің жұмыс істеу әрекетінің төмендеуі,  көптеген ағзалардың, соның ішінде әсіресе жүрек-тамыр жүйесінің қызмет ету функциясының нашарлауына алып келеді. Бұл өзара байланыс адамзаттың биологиялық эволюциялық процесінде пайда болып қалыптасқан.  Ағза өзін-өзі басқарушы тірі жүйе ретінде қарастырылса, ал қозғалыс  - өзіндік реттелістің  негізгі механизмі және еңбек қабілеттілігінің негізгі құралы болып табылады.

Кез келген елдің болашағы – оның халқының денсаулығына байланысты екендігі – дәлелдеуді қажет етпейтін шындық. Ал біздің болашақтағы бағытымыз – салауатты өмір салты. « Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» дегенді өсіп келе жатқан ұрпақтың санасына сіңіріп, олардың өз денсаулығына деген жауапкершілікті қалыптастыру баршаның борышы.

Адам денсаулығына зиян келтіретін факторлардың бірі - қимыл тапшылығы немесе гиподинамия. Денсаулықтың кепілі, адамның еңбекке деген қабілеті қай жаста болса да,  ағзадағы барлық мүшелердің қызметіне,  соның ішінде әсіресе дамылсыз соғып тұрған жүрекке байланысты. Қимыл-қозғалыстың тапшылығы кезінде жүрек бұлшық еттерінің жиырылу  күші кеміп, денеге  тарайтын қанның мөлшері төмендеп, ағза қажетті қоректік заттарға тапшы болып қалады. Осылардың әсерінен ішкі ағзалар қызметінің нашарлауы т.б. сияқты құбылыс байқалады. Гиподинамияның салдарынан ағзада басқа да  сырқаттар пайда болады. Оларға  омыртқа аралық шеміршектердің мүжіліп тозуы, жұқаруы -  остеохондроз, адам бойындағы артық салмақ - семіздік, қан қысымының жоғарылауы - гипертония, омыртқа жотасының қисаюы - сколиоз, табан бұлшық етінің  жетілмеуі салдарынан балаларда жиі кездесетін – қазтабандылық және т.б. аурулар. 

Қазiргi  технологиялардың дамытуымен, гиподинамияның (қозғалыстың)  кемшiлiгiнiң   қалаларының  өсуiмен  барлық  және көкейкестi мәселеден астам көп болып қалыптасады. Қимыл аздығының құбылысы дәл қазiр әлеуметтiк - мағыналы ауруларды бiр қатардың пайда болуының көкейкестi мәселелердің бiрi болды. Тек қана қазақстандықтардың  14% жүргізілетін  статистикаға сәйкес жүйелі түрде бассейн немесе спортзалдарға барады, шаңғы және велосипед тебеді.

Қимыл аздығының ретiнде дербес дәрiгерлiк мәселесi кешелi-бүгiн пайда болды. Көп дәрiгерлер  оны «ғасырдың  ауруы» және «өрлеу қарсы тараптарының көрінісі» деп санайды.

Бiз үшін қазiргi  әлемде  барлығын  автоматты  тетiктер  iстейдi. Пойыз, ұшақтар   және  жабдықталғандығы   бар   машина   бередi  әлемнiң  кез келген   нүктесiне  апарады,  комбайндарды  сұқтанамын  өрiстермен  өнiмдер  жинайды,  курьер үйге  қалаулы  тамақты әкеледi. Адамдардың  қозғалыстары белсендiлiтері минималды жиынына апарылған. Уақыт барлығы  көбiнесе  компьютерге  немесе теледидардың көруiмен өтедi. Күндіз серуенге шығу мүмдем ұмытылып, жай жүру үйден шығып белгілі бір жерге транспорт көмегіне жетілумен шектелген.

Бұлшық еттердiң қимыл белсендiлiгiнiң табиғи емес шектеуiн, мән, барлық организмды күйде бойынша, көп органдар және жүйелерде терiс бiлiнедi.

Бұлшық еттер осындай тәртiпте өз керексiздiгiн сезе бастайды  және семедi. Кiлегейлен әлсiз бұлшықет ұлпасы барлық iшкi органдардың жұмысына ықпал етедi. Жүрек-қолқа және жүйке жүйесi, зат алмасуды процесстегi  және артық килограммдардың тез өсуi бұл бұзылулар қимыл аздығының төте салдары.

«Өркениеттiң ауруы» өз кезегiнде, тығыз ұсақтайтын қандағы майларының толық емес ыдырауы шақырады. Майлы  қан  оттек жеке алғанда  зат  қан тамырлары бойынша  заттың  тiршiлiк  әрекетi  үшiн  қажеттi жақтырмай таратып  бере  сылбыр  әрі ақырын ағады. Нәтиже  ретінде – организм ми және  жүректiң күштi оттегiнiң жетiспеуiн тарттырады. Оттек жетіспеген ми  – жаман жұмаскер, сонымен қоса                  «ақырын ойлаушы» болып  табылады.

Қимыл аздығының қазiргi өмiрiнде әлеуметтiк дертке алдақашан айналып кеттi. Техникалық үдерiстi дамытумен бiзде барлық физикалық күштердi қолдану кең етек алды.

 Физикалық белсендiлiк тiршiлiк денсаулықтың сақтауы үшiн қажеттi. Спортпен мiндеттi түрде шұғылданыңыз. Аптаға рет буға тренажер залы немесе бассейнге баруы өмiрге ерiгiн бұлшық еттерге қайтаруға көмектеседі, көңiл және сергектiктi жақсы бередi.

Егер 3 – 4  километрдiң ұзындығының жаяу серуендерiн жасасаңыз қимыл аздығы сіз үшін ешқашан қиындық келтірмейді.

 

4. Қозғалыс төмендеуінің  салдары

Ежелден бері  физикалық белсенділік мықты және төзімді  адамды  қалыптастыруына, ал қимылдың аздығы  жұмыс істеудің төмендігіне, ауру мен сырқаттарға  әкелетіне белгілі. Оның бәрі зат алмасудың бұзылуынан болады. Органикалық заттардың ыдырау интенсивтілігі мен тотығуына байланысты энергетикалық алмасудың төмендеуі  биосинтездің бұзылуына әкеледі, сонымен қоса ағзада кальцийлік алмасудың өзгеруіне әкеледі. Осының  салдарынан  сүйектерде  күрделі  өзгерістер байқалады. Ең алдымен, олар кальцийді жоғалта бастайды. Бұл  сүйекті борпылдақ және кемірек берік етеді. Кальций  қанға түскен кезде қан жүретін  қан тамырларының  қабырғаларында  шөгіп отырады, олар  склерозирленеді, яғни  кальцийді сіңіріп, иілгіштігін  жоғалтада  және  сыңғақ  болады. Қанның  мүмкіндігі  қоюлануы күрт өседі. Қан тамырларында қанды ұйысқандықтар (тромбтар) пайда болу қауіпі бар. Кальцийдің  қан құрамында мөлшерден  тыс  болуы  бүйректе  тас  пайда болуына  әкеліп  соқтыруы  мүмкін. Бұлшық еттiк жүктеменiң жоқтығы қаңқалы және шын көңiлiменiмен бұлшық еттерде терiс бiлiнген энергетикалық айырбастың қарқыны төмендетедi. Бұдан басқа, жұмыс iстейтiн бұлшық ет жүретiн жүйке түрткiлерiнiң аз саны жүйке жүйесiнiң дағдылар бұрын алған тонустары төмендетедi, жаңа құрастырмайды. Бұның барлығы  денсаулыққа кері әсерін тигізеді. Сонымен бiрге келесi ескеру керек. Отыру қалпында өткен  өмiр  шемiршек бiртiндеп икемдiлiктен кемдердi болып қалыптасатынын иiлгiштiк жоғалтатынына алып келедi. Бұл тыныс қозғалыстардың амплитудасының төмендетуi және дененiң иiлгiштiгiнiң жоғалтуын елiктiре алады. Қимылсыздықтар немесе аз қунақылықтан күштi бiрақ әсiресе буындарды бейнет тартады.

Буындағы қозғалыстың сипаты оның құрылысымен анықталған. Аяқты тобық буынында тек қанасы майыстырып жазуға болады, қозғалыстың ұршық буынында барлық бағыттардағы бола алады. Бірақ та қимылдың тербелi амплитудасы жаттығудан тәуелдi болады. Сiңiрлер жеткiлiксiз қунақылықтың жанында икемдiлiктер жоғалтады. Буынды қуысқа буынның жағушы   ролін  атқаратын сұйығының жеткiлiксiз саны қозғалыста белгіленіп байқалады. Бұның  барлығы  буын  жұмысын қиындатады. Жеткiлiксiз  жүктеме  буындағы қан айналуға да ықпал етедi.  Сонымен қатар, сүйек  ұлпасы  қоректенудiң  нәтижесiнде  бұзады, басты және таcының жiктелетiн  таcтарының  буынның  бытқылын  әр  түрлi  ауруларға  алып келгенiн терiс  жүруге  жамылатын  буынның  шемiршегiнiң  құрастыруы. Iс бiрақ осы-ақ шектелмейдi.  Қан  айналуды  бұзылысы  сүйек ұлпасының  бiрқалыпсыз  өсуiне  келтiре  алады, бiр бөлiмшелердiң қопсытуы және тығыздау басқа салдарынан  пайда болады. Таcтарының формасы нәтижеде бұл терiс болуға ( дұрыс емес болуы ), буын қунақылық жоғалта алады.

 

5. Гиподинамияның алдын алу шаралары

Компьютермен  жұмыс  істеу кезінде, интернет спецификасымен бейтаныс әрі жұмыс істемеген мамандардың сауалдарына  сүйене отырып, әр сағат сайын қайта – қайта тұрып жаттығулардың  комплексін орындау  мүмкін емес. Мағынасы және оған деген ықылас жоқ, ал  кейде өте жиі үзіліс  жасауға  мүмкіндік болмайды.

 Қозғалыс  белсенділігін  арттыру тәсілінің ең  тиімдісі  – спорт и  белсенді (активті) демалыс. Аптасына  үш рет спортзалға барып шынығу. Демалыс күндерінді, мүмкіндікке орай және арнайы түрде, қала  сыртына серуенге шығып дам алу.

Белсенді  қозғалыстың болуының  кепілі – иттің бар болуы. Амалсыздан  күніне бін немесе екі рет далаға шығуға тура келеді. Сонымен қоса жүруге, қажет  болса жүгіруге мәжбүр боласыз

 Серуендеуге кеткен уақытты аяманыз, себебі  ол үлкенiрек жұмысқа қабiлеттiлiкпен  орның  толтырылады  және  жақсы көңiлмен,  күрделi мәселені  қысқа мерзiмдерден шешу мүмкiндiкпен қамтамасыз етіледі.

Жарайды, өзiн спортпен шұғылдануға көндiре, алмасаныз, техникалық себептер бойынша иттi алып жүруге мүмкіндік және қажеттілік болмайды делік. Онда далаға жай шыққында аздап жаттығу жасаған дұрыс болар еді.

 Тамақты тек  қана ас үйде қабылдау қажет. Ешқандай жағдайда майға қуырылған картопты ( чипсы ) монитор алдында жей салу, диван алдында  ешқандай  үстелдің орналасуы  сияқты іс әрекеттер мен жағдайларға  жол бермеу.  Ортымыздан тұрып үзіліс жасаймыз. Нанға азықтың жылытуы,  жағдайды өзгерте алаңдаймыз. Айтпақшы, әйелдер -  қимыл аздығымен  едәуiр сиректеу бейнет тартады  Өйткенi үй iстерiне күнi бойылар бөлiнедi - компьютерден түскi тамақты даярлап, тағы басқалар да жинастыруға жұмыстарды орындайды.

Гиподинамия (қимыл аздығы)  -  қазiргi заманғы техногендi белгi емесі де,  өркениет құлы да емес. Бұл - ұйымдаспай ойламаған  өмiр   нәтижесi.

Прогресс  әкеліп келе жатқан жайлылықпен  (комфорт)  қоса біз өзіміздін  өмірімізді  бедсенді  және маңызды ете аламыз. Қазiргi мүмкiндiктердiң көптерi ертеректе  қолжетімсіз болды: бүгiнде спортзалдар әрбiр аудан бар, жағажай және шаңғы трассалары,  пейнтбол  және тренажер залы, белсендi демалыстың әуесқойлары үшiн барлық жағдайлар бар.

  Бiз компьютерден алыстаған кезде, жүзiп өт немесе ауырлықтармен, бiраз дайындалсын, уақыт бекер босқа жоймағанымызда емес, тiршiлiк энергияның аккумуляторын қосымша зарядтағанымызда, жүгiрiп алуымыз қажет. Сондай - ақ, классикалық жағдайда, организм қамға жауап ретінде  сағат  сияқты жұмыс iстейді. Дене  шынықтыру  жүктеме алу үшiн жақсы құрал сонымен бiрге жүйке жүйесінің тозуын қалпына келтірудің кепілі болып табылады. Ой еңбегiмен құрау мiндеттi шұғылданатын  және    ең төменгi қозғалыс режiм ұстанатын адам үшін,  сонымен бiрге сау адам үшiн  де апта сайын  әр түрлi физикалық жұмыстардың 8-10 сағаты құрау мiндеттi.

 Балалық шақта әсiресе белсендi физикалығы қажеттi жүктемелер. Мектептiк мекемелерде және мектептерiнде дене тәрбиесiнiң жұмыстары сондықтан бөпенiң бөлтек-бөлтегiлгендiк организмының дұрыс дамытуы үшiн керектi шартпен санау керек. Физикалық қозғалыстар организмдарға оң ықпалы тияды және барлық органдар мен жүйелерлер олардың функционалдық мүмкiндiктерi жоғарылата жақтан өзгерiс енгiзедi. Дене тәрбиесiмен шұғылданатын адамдарда жүйе жүрек-қолқаны елеулi бекидi.   Ол жүрек, қысқарту қуатты және сирек болып қалыптасуға үнемдеп жұмыс iстейдi.   Дене шынықтырулар тыныстың аппаратының құрастыруларына үлкен ықпалы тяды.

      Дене күш жүктемелер жеңiл қасында 3-5 литрлер бапсыздан 7не дейiн тiршiлiк сыйымдылықтарды үлкейтедi және спортшыларда литрлар көп болады.  Негізінде оттектiң дем тартылатын ауасымен көбiрек тұтынады, адам жоғары физикалық жұмысқа қабiлеттiлiк сол, оның денсаулығының күйi жақсы болады.  Дене шынықтыруларды әсермен бұлшық еттiк тал жiптiң негiзгi физиологиялық қасиеттерi дамиды: қозғанғыштық, ықшамдаулық және созылу. Бұл қасиеттер  адамның мұндай дене қабiлеттерiн күш, тездiк, шыдамдылық сонымен бiрге қимыл-қозғалыс үйлесiмдiлiктi жақсартадыәбден жетiлдiруін қамтамасыз етедi.

Дами, мускулатура сүйек - бау аппарат та марқаланады.

Сүйектердің берiктiк және көлемдiлiгi, сiңiрлердiң икемдiлiгi жоғарылайды, буындардағы қунақылық өсетіні байқалады.   Жүйелi физикалық жаттығулар мидың қан жабдықтауларын жақсартады, оның барлық деңгейдiңдерiндегi функционалдық жүйке жүйелерiн кеңейтедi, қоздырудың процесстерi және мидың физиологиялық қызметiнiң негiз құрайтын тоқтатуларды бiрыңғайлайды.

Бұлшық еттiк белсендiлiк симпатиялық және парәсiмпат бөлiм тұратын вегетативтiк жүйке жүйесiне үлкен ықпалы етеді.  Бұл бөлiмдер барлық органдарды қызметтермен басқарады.

       Жүйелi физикалық жұмыстардың процессiнде организмның қорғайтын функциясы жаттығады, қоршаған ортаның қолайсыз әсерлерiне қарсы түрiнгiштiк жоғарылайды.  Организмға қатар белсендi қызметпен кездемелердегi демалыс және сарқылу энергиясы және зат алмасуды қалпына келтiру қажеттi.

Адамды қозғалыс қызметтi негiзде бұлшық еттердiң қысқарту функциясы жатады. Бұлшық еттер түрлi жұмыстарды орындайды. Оның   үш түрлерiн ерекшелейдi. Бiрiншiден, бұл динамикалық, кең таралғанға, орын ауыстыруға қатысты денесi және оның жиiрек кеңiстiгiндегi  жұмыстар.  Мысалы, жол беретiн - оның түсiруiнде де, жеңiп шығатын жұмысты жүктi көтеруде де бұлшық еттер қозғағыш акттiң процессiнде өндiрiп ала алады.   Сонымен бiрге бұлшық еттердiң еркiн қысқартуы байқалады.  Мұндай қысқартуды түр изотониялық деп атайды. Адам барлық қозғалыстар динамикалық бұлшық ет жұмысымен байланысты.

Екiншiден, жұмыс сүйемелдеу орындайтын статикалық түрі бар, ол

дененiң жағдайлары және нақтылы қатынаста оның жиiрек кеңiстiгiнде бiр-бiрiне  қатысын анықтайды. Осы жағдайда  бұлшық  еттiң қысқартуы оның  тез қысқартуымен  жасалмайды, ұзындық  тұрақты  болып  қалады, тек қана  оның  кернеуi өзгередi.   Бұл бұлшық  еттiк  тал  жiптердiң қысқартуының  түрін изометриялық деп аталады.  Олардың көмегімен сүйейдi немесе бұл қалыпты өзгертiлуге ұмтылатын сыртқы күштерге дененiң басқа қалыбы және қарсы әрекет жасалынады.      

Изометриялық  қысқарту  статикалық жұмыс  iстегенде  бұлшық еттердiң күштерiн  дамытуға  мүмкiндiк  туғызады. Тек қанасы бұлшық еттердiң максимал ынты салуы (напряжение) 5-6 секундтен астам созылуы керек болатынын еске сақтауы керек, өйткенi бұлшық еттiк тал жiптердiң ұзағырақ изометриялық қысқартуы  артерия қысымының жоғарылатуына әкеліп соқтырады.


Гиподинамия салдарынан  болатын аурулардың алдын алу мақсатында  әрбір адам  қазіргі кезеңдегі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына орын алып отырған қиындықтарға қарамастан өз денсаулығына аса мұқияттылықпен қарағаны дұрыс. Адамзаттың данасы Аристотельдің  «жанды дене қозмалмаса  өледі» деген қағидасын әр адам күнделікті тіршілігінің бағдарламасы деп түсінуі керек.

 Дені сау адам өзі үшін де, ол өмір сүріп жатқан қоғам үшін де керек. Қоғамдағы не бір жұмысты да сол денсаулық иесі ғана атқара алады.

Шопенгауердің  «Дені сау кедей – ауру корольден бақытты»,- деген қанатты сөзі өте орынды айтылған.   Ал денсаулықты сақтаудың тиімді жолдарының бірі, біз жоғары да айтып өткендей салауатты өмір салтын ұстану және күнделікті өмір тұрмысына дене шынықтыру жаттығуларын енгізу.

          Дене шынықтыру жаттығулары  деп жалпы және арнайы таңдалған қимыл кешенін, емшара ретінде дене шынықтыруда және дене тәрбиесінде қолданылатын жаттығуларды айтады. Дене шынықтыру жаттығулары денсаулықты нығйтып, ағзаның бұзылған функцияларын қалпына келтіреді және сонымен бірге дене шынықтыру жаттығулары адам ағзасындағы бұлшық еттерге физиологиялық әсер етеді.

 

Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Икиманова Г.К. «Емдік гимнастика». Алматы-2001
2.Мустафина Т.К.-Спорттық медицина. Оқулық- А., 1997.
3.Нұрмұхамбетұлы Ә.Н. Патофизиология. Алматы-2007
4. Попов С.Н. «Лечебная физическая культура», М., 1988
5.Сәтбаева Х.Қ., Өтепбергенов А.А., Нілдібаева Ж.Б. Адам физиологиясы. Алматы-2005.
Категория: Биология | Добавил: sancho_matay | Теги: гиподинамия
Просмотров: 3717 | Загрузок: 0 | Комментарии: 2 | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
Имя *:
Email *:
Код *:
Поиск
Форма входа

Copyright MyCorp © 2024
Конструктор сайтов - uCoz